Co to w ogóle jest zachowek?
Zachowek jest to uprawnienie, które przysługuje spadkobiercom ustawowym i ma na celu ochronę ich interesów. Spadkobiercami ustawowymi są osoby spokrewnione ze spadkodawcą w określonej linii i pierwszeństwie tj. dzieci, małżonek, rodzice, wnuki. Kolejność oraz wielkość udziału w spadku tych osób określają przepisy kodeksu cywilnego.
Każda osoba ma jednak możliwość zapisania swego majątku po śmierci komuś zupełnie innemu, który nie dziedziczyłby po zmarłym, gdyby ten nie umieścił go w testamencie. Przepisując majątek w całości na osobę obcą, jednocześnie pozbawiamy prawa do dziedziczenia naszego majątku osoby powołane do spadku z ustawy, ale czy zupełnie? Czy sporządzenie testamentu lub darowanie majątku za życia osobie obcej w zupełności pozbawia bliskich zmarłego prawa do spadku?
Co możemy zrobić, jeśli spadkodawca nie umieścił nas w testamencie?
Osoba uprawniona do zachowku, czyli spadkobierca ustawowy może żądać od spadkobierców zapłaty określonej kwoty pieniężnej, która niejako rekompensować jej będzie fakt pominięcia jej w testamencie. Nie można natomiast żądać wydania konkretnej rzeczy lub udziału np. w nieruchomości. Spadkobierca testamentowy musi zatem w tym przypadku spłacić uprawnionego do zachowku.
W jaki sposób można ubiegać się o zapłatę zachowku? Spadkobierca ustawowy, który został pominięty w testamencie ma wobec faktycznego spadkobiercy roszczenie o zapłatę. Strony takiego stosunku prawnego mogą zatem albo porozumieć się w sprawie wypłaty zachowku ugodowo, albo w braku porozumienia to sąd po przeprowadzeniu postępowania zdecyduje, czy i w jakiej wysokości przysługuje zachowek.
Ugodowo czy przed sądem?
Oczywiście najlepszym, najszybszym i najtańszym rozwiązaniem będzie zawarcie ugody dotyczącej spłaty zachowku. W treści takiej ugody stroną mogą m.in. rozłożyć płatność na raty, co nieraz bardzo pomaga w jego faktycznej spłacie, a nadto pominąć można dodatkowe koszty egzekucji ewentualnego wyroku sądowego przez komornika.
W sytuacji, gdy strony nie dojdą do porozumienia w sprawie ugodowego załatwienia sprawy zachowku, jedynym rozwiązaniem pozostaje droga sądowa. Roszczenie o zachowek może być dochodzone przed sądem w drodze powództwa o zapłatę zachowku. Postępowanie sądowe nie jest jednak darmowe, albowiem od pozwu o zapłatę strona powodowa będzie musiała uiścić opłatę sądową. Nadto znacznych nakładów pracy będzie wymagało samo przygotowanie pozwu, w treści którego trzeba będzie wskazać szereg szczegółowych informacji, o których jednak z racji dość obszernej tematyki nie będę pisała w tym opracowaniu.
Wysokość zachowku
Sama wysokość zachowku to co do zasady połowę udziału, który przysługiwałby spadkobiercy ustawowemu, gdyby najogólniej rzecz ujmując nie został pominięty w testamencie. Jest jednak grupa osób uprawnionych do zachowku, która może uzyskać go w wyższej wysokości. Te osoby mogą żądać zachowku w wysokości 2/3 przysługującego im udziału w razie dziedziczenia ustawowego.
Do grupy osób, które mogą domagać się zachowku w większej wysokości należą w pierwszej kolejności zstępni spadkobiercy, którzy są małoletni. Będą to zarówno dzieci spadkodawcy, jak i jego wnuki, prawnuki i dalsi zstępni. Sama przesłanka wieku, czyli ustalenie czy spadkobierca ustawowy jest małoletni czy nie określane jest na dzień otwarcia spadku, czyli na dzień śmierci spadkodawcy. Nie jest zatem istotne, że w momencie wszczęcia postępowania o zapłatę zachowku ów małoletni ukończył już 18 rok życia.
Kolejną grupą osób, którym należy się wyższy zachowek są osoby trwale niezdolne do pracy zarobkowej. W skład tej grupy będą wchodzić również co istotne emeryci i renciści. Nie mniej warto pamiętać, że emeryt czy rencista musi być w tym przypadku trwale niezdolny do pracy. Oznacza to, że np. osiągnął on wiek, który uniemożliwia mu zarobkowanie. Dla przykładu nie będzie mógł żądać podwyższonego zachowku, emeryt, który skończył 50 lat, uzyskał już prawa do emerytury – co jest możliwe w pewnych grupach zawodowych, a na emeryturze dorywczo pracuje lub po prostu jest w pełni sił i może potencjalnie podjąć dodatkową pracę.
Podobnie sam status rencisty nie daje gwarancji na uzyskanie wyższego zachowku. W obu wypadkach warunek trwałej niezdolności do pracy musi zachodzić w chwili otwarcia spadku.
Czy można kogoś pozbawić prawa do zachowku?
Odpowiedź brzmi TAK. Ale jest to obwarowane pewnymi warunkami. Pozbawienie praw do zachowku, powszechnie znane jako wydziedziczenie będzie przedmiotem osobnego wpisu.