Fakt, że spadkobierca umarł, nie oznacza niestety lub „stety”, że powołani do dziedziczenia spadkobiercy niejako automatycznie nabyli wszystkie prawa do spadku. Prawo do spadku stwierdzone musi być bowiem stosownym dokumentem tj. aktem poświadczenia dziedziczenia, który przygotowuje notariusz lub sądowym postanowieniem spadkowym.
Z chwilą otwarcia spadku, czyli z chwilą śmierci spadkodawcy nabywamy spadek pod warunkiem, że w ciągu 6 miesięcy go przyjmiemy (bezczynność w tym terminie również prowadzi do nabycia spadku). Możemy również spadek odrzucić, w obawie, że poza aktywami finansowymi spadkobierca pozostawił nam długi, których nie chcemy dziedziczyć. Od chwili, kiedy spadkobierca dowiedział się, że należy do grona osób powołanych do spadku ma określony czas na podjęcie decyzji, co chce zrobić tj. czy spadek przyjąć, czy odrzucić. Czas ten wynosi 6 miesięcy od dnia dowiedzenia się o tytule powołania do spadku. W praktyce jest to dzień śmierci spadkodawcy, dzień w którym dowiedzieliśmy się o jego śmierci lub dzień, w którym dowiedzieliśmy się, że osoba powołana do spadku przed nami już odrzuciła spadek.
Jak odrzucić lub przyjąć spadek?
Aby spadek przyjąć należy złożyć oświadczenia o przyjęciu spadku bądź też minąć musi czas 6 miesięcy na złożenie takiego oświadczenia. Wówczas spadek przyjmujemy bez konieczności składania oświadczenia o jego przyjęciu. Oświadczenia o przyjęciu czy odrzucenia spadku można złożyć przed notariuszem lub przed sądem.
Przyjęcie i odrzucenie spadku przed notariuszem
Spadkobierca może przyjąć lub odrzucić spadek przed notariuszem. Jest to wygodna procedura, którą można „załatwić” w ciągu jednego dnia, a w szczególności wybrać odpowiedni dzień i godzinę, co jest szczególnie istotne dla osób, które nie mieszkają w Polsce i na taki termin u notariusza muszą się specjalnie fatygować z zagranicy. Jeżeli wszyscy spadkobiercy mogą się stawić przed notariuszem, wraz z oświadczeniami o przyjęciu spadku można podpisać notarialne akty poświadczenia dziedziczenia. Całe postępowanie spadkowe przeprowadzamy wówczas od razu.
Przyjęcie i odrzucenie spadku przed sądem
Złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przed sądem wiąże się z koniecznością prowadzenia dłuższej procedury. Najczęściej jednak takie oświadczenie składa się w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Procedura ta jest wprawdzie długotrwała, ale niezbędna w sytuacji, gdy np. wszyscy spadkobiercy nie mogą lub nie chcą się stawić przed notariuszem w jednym terminie.
Termin na odrzucenie i przyjęcie spadku
Warto jeszcze raz podkreślić, że spadkobiercy mają tylko 6 miesięcy na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Jeśli w powyżej wskazanym terminie spadkobierca nie złoży żadnego oświadczenia uważa się, że spadek został przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza, a więc spadkobierca będzie odpowiedzialny za ewentualne długi spadkowe jedynie do wysokości aktywów spadkowych. Jeżeli spadek zostanie przyjęty wprost, spadkobierca będzie odpowiadał za długi całym swym majątkiem. Dla przykładu:
- Spadkodawca pozostawił warte 100.000,00 zł mieszkanie oraz 150.000,00 zł długu. Przyjmujemy spadek z dobrodziejstwem inwentarza – spadkobierca spłacić musi długi spadkobiercy do kwoty 100.000,00 zł.
- Spadkodawca pozostawił warte 100.000,00 zł mieszkanie oraz 150.000,00 zł długu.
Przyjmujemy spadek wprost – spadkobierca spłacić musi długi spadkodawcy w pełnej wysokości tj. 50.000,00 zł zapłacić musi z własnej kieszeni.
Pamiętać należy, że w przypadku odrzucenia spadku, do spadkobrania powołane są kolejne osoby, często małoletnie dzieci. Jest bardzo istotne, aby również w imieniu małoletnich odrzucony został zadłużony spadek, co poprzedzone musi być zezwoleniem sądu na dokonanie takiej czynności w formie postanowienia.
Uchylenie od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku
Składający oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli lub od skutków prawnych niezłożenia go w terminie, jedynie gdy działał pod wpływem błędu lub groźby, a także na skutek podstępu. Musi to nastąpić przed sądem i być przez sąd zatwierdzone.
Groźba pod wpływem, której złożono (lub nie złożono w terminie) oświadczenia musi być poważna i bezprawna. Błąd z kolei musi dotyczyć treści oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Poza ww. przykładami nie ma innych podstaw do uchylenia się od np. niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu zadłużonego spadku w terminie. W szczególności nie można powoływać się na brak świadomości prawnej czy „przegapienia terminu”.
Uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wygasa po upływie roku od chwili, w której spadkobierca błąd wykrył, lub od chwili kiedy ustał stan obawy.