Temat odrzucenia spadku przez dziecko, które mieszka poza granicami Polski z
każdym rokiem nabiera na aktualności, co biorąc pod uwagę emigrację zarobkową wcale nie powinno dziwić. Niejednokrotnie zdarza się, że zmarły spadkodawca pozostawia po sobie w zasadzie wyłącznie długi, a w takim wypadku koniecznym będzie odrzucenie spadku przez wszystkich spadkobierców po kolei – zgodnie z kolejnością dziedziczenia uregulowaną w Kodeksie cywilnym.
O ile nie jest to jakiś duży problem, gdy mamy do czynienia z osobami pełnoletnimi,
albowiem te muszą się po prostu udać do notariusza lub sądu spadku i taki zadłużony spadek odrzucić, o tyle z małoletnimi sprawa jest bardziej skomplikowana.
W dniu 15 listopada 2023 r. weszła w życie nowelizacja ustawy z dnia 25 lutego 1964 r.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej: „k.r.o.”), istotna w sprawach dot. oświadczeń o
odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego.
Według nowego przepisu art. 101 § 4 k.r.o., jeżeli dziecko jest powołane do
dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez rodzica, to czynność
polegająca na odrzuceniu spadku w imieniu dziecka przez rodzica, któremu w tym
zakresie przysługuje władza rodzicielska, gdy jest dokonywana za zgodą drugiego z
rodziców, któremu również w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, albo gdy
jest dokonywana wspólnie, nie wymaga zezwolenia sądu.
Zgoda sądu nadal będzie wymagana w niektórych przypadkach, w szczególności,
gdy:
– rodzice nie porozumieli się co do odrzucenia spadku w imieniu dziecka;
– spadku nie odrzucają inni zstępni rodziców tego dziecka (np. pełnoletnie
rodzeństwo dziecka);
– małoletnie ma stałe miejsce zamieszkania za granicą.
Nowelizacji tej towarzyszy również zmiana innych przepisów, w tym ustawy z dnia 17
listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (k.p.c.). Zgodnie z nowym art. 641 §
31 k.p.c. rodzic, składając w imieniu dziecka oświadczenie o odrzuceniu spadku,
oświadcza o:
- przysługiwaniu mu władzy rodzicielskiej i jej zakresie,
- wyrażeniu przez drugiego z rodziców zgody na odrzucenie spadku, chyba
że oświadczenie to jest składane wspólnie, - uprzednim odrzuceniu spadku przez któregokolwiek z rodziców,
- odrzuceniu spadku przez innych zstępnych rodziców tego dziecka.
Wszystkie powyższe punkty dotyczą jednak sytuacji, gdy dziecko mieszka w Polsce,ale co w sytuacji, gdy dziecko mieszka na stałe za granicą, albo nawet już za granicą się urodziło? Już pod rządami znowelizowanych przepisów zarówno sądy jak i notariusze zgodni są, że „uproszczona” procedura odrzucenia spadku, z pominięciem zgody sądu rodzinnego tyczy się tylko małoletnich zamieszkałych w Polsce. Co zatem z dziećmi mieszkającymi na stałe za granicą?
Krok pierwszy – sprawdzamy obywatelstwo
Jeśli wszyscy pełnoletni spadkobiercy odrzucili spadek w terminie, a w dalszej
kolejności powołane są do spadku małoletni, którzy mieszkają poza granicami Polski,
konieczne jest w pierwszej kolejności przeanalizowanie, czy do takich osób w ogóle
zastosowanie będzie miała jurysdykcja krajowa. Nie wdając się szczegółowo w analizę przepisów najistotniejsze jest, aby ustalić, czy małoletni jest obywatelem polskim, albowiem tylko w tym przypadku wniosek o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego kierowany będzie do polskiego sądu. Ważna jest przy tym zasada, że dziecko obywatela polskiego, które urodziło się za granicą i tam
mieszkania – posiada obywatelstwo polskie, które nabyło zgodnie z panującą w
polskim porządku prawnym zasadą ius sanguinis.
Wniosek do właściwego sądu
Gdy potwierdzimy status obywatelstwa polskiego należy jak najszybciej wystosować
wniosek do sądu o wyrażenie zgody na dokonanie czynności przekraczającej zarząd
zwykły majątkiem dziecka. We wniosku należy uprawdopodobnić, że przyjęcie spadku pozostaje w sprzeczności z dobrem i interesem dzieci. Wniosek musi być opłacony. Potwierdzenie uiszczenia opłaty należy załączyć do wniosku. W przypadku dzieci, które mieszkają za granicą sądem właściwym do rozpatrzenia sprawy będzie Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy. Jest bardzo istotne, aby do wniosku dołączyć dowody na to, że spadkodawca posiadał długi. Mogą to być np. pisma od komornika, wezwania firm windykacyjnych, odpisy z ksiąg wieczystych nieruchomości zmarłego, w których wpisane są hipoteki itp.
Oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego – termin
Po uprawomocnieniu się zezwolenia sądu opiekuńczego w formie postanowienia należy złożyć przed notariuszem lub sądem oświadczenie o odrzuceniu spadku przez
dziecko.
Należy pamiętać, iż oświadczenie o odrzuceniu spadku winno zostać złożone w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym rodzic dziecka złożył oświadczenie o odrzuceniu zadłużonego spadku, albowiem w praktyce jest to właśnie ten dzień, w którym dziecko „dowiedziało się o tytule swego powołania do spadku”. Co istotne, termin 6 miesięcy od złożenia oświadczenia o odrzucenia spadku przez rodzica do momentu złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku przez dziecka ulega zawieszeniu na czas trwania postępowania sądowego w przedmiocie wyrażenia zgody na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd majątkiem dziecka. Termin jest zatem wstrzymany od dnia złożenia wniosku do sądu do dnia, w którym postanowienie o wyrażeniu zgody się uprawomocniło. W przypadku uchybienia ww. terminowi z własnej winy dla pocieszenia można jedynie dodać, że małoletni odziedziczy spadek z dobrodziejstwem inwentarza, a więc będzie on ponosił odpowiedzialność za długi spadkowe jedynie do wysokości aktywów spadku. Szczegółowo zagadnienie będzie omawiane w osobnym wpisie.
Kancelaria posiada wieloletnie doświadczenie w reprezentowaniu zagranicznych
klientów w sprawach o wyrażenie zgody na odrzuceniu spadku przez małoletnich
zamieszkały poza Polską. Zapraszam do kontaktu.