Nabycie spadku, zwłaszcza w przypadku dziedziczenia z innymi, niekiedy dalszymi krewnymi, może przynieść więcej kłopotów niż korzyści. Występują bowiem problemy związane z zarządzaniem rzeczą wspólną, ponoszeniem kosztów jej utrzymania czy spłatą długów spadkowych. Często zdarza się, że spadkobiercy są ze sobą skonfliktowani i nie zgadzają się zarówno co do składu spadku, jak i wartości poszczególnych składników oraz sposobu dokonania podziału spadku. W momencie śmierci spadkodawcy, jego spadkobiercy stają się współwłaścicielami całego majątku wchodzącego w skład spadku.
Przeprowadzenie działu spadku ma na celu zniesienie stanu współwłasności w taki sposób, aby spadkobiercy mogli podzielić się majątkiem, lub aby poszczególne składniki majątku spadkowego stały się wyłączną własnością jednego ze spadkobierców, z obowiązkiem odpowiedniej spłaty na rzecz pozostałych współspadkobierców.
Dział spadku, w którym występuje nieruchomość, można przeprowadzić wyłącznie przed notariuszem lub przed sądem. W niniejszym artykule skupimy się na postępowaniu sądowym, ponieważ notarialny dział spadku jest możliwy wyłącznie wtedy, gdy wszyscy spadkobiercy zgadzają się co do sposobu działu i ewentualnej wysokości spłat.
Sądowy podział spadku może wszcząć każdy spadkobierca, składając we właściwym sądzie rejonowym stosowny wniosek. Wniosek ten może być zgodny, w którym spadkobiercy wspólnie i zgodnie wnoszą o dokonanie konkretnego działu. Takie sprawy są proste i szybkie, a sąd niejednokrotnie wydaje postanowienie kończące na posiedzeniu niejawnym.
Prawdziwa batalia sądowa zaczyna się jednak w przypadku złożenia „niezgodnego” wniosku o podział spadku, gdy spadkobiercy kłócą się właściwie o wszystko – począwszy od samego sposobu działu, to jest „kto, co bierze”, aż po ustalenie wartości poszczególnych składników majątkowych i wysokości należnych spłat.
Jeżeli spadkobiercy nie są w stanie się porozumieć, skład i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala sąd. W tym zakresie sąd ma szerokie kompetencje. Może zobowiązać strony do złożenia odpowiednich dokumentów oraz zwracać się do dowolnych instytucji (banków, urzędów itd.) o udzielenie stosownych informacji. Jeśli w skład spadku wchodzą nieruchomości, ich wyceny dokonuje biegły, co znacznie zwiększa koszty postępowania i wydłuża jego trwanie. Wartość poszczególnych przedmiotów określa się według cen rynkowych, ale ich stan ustala się na dzień śmierci spadkodawcy.
Następnie, po ustaleniu składu i wartości spadku, sąd decyduje, w jaki sposób dokonać działu spadku. Podział spadku przez sąd zależy od wielu czynników, w tym składu masy spadkowej, przeznaczenia poszczególnych składników, dotychczasowego sposobu ich wykorzystania, uzasadnionych potrzeb uczestników postępowania, a także ich możliwości finansowych, co jest istotne w przypadku konieczności zasądzenia spłaty lub dopłaty.
W pierwszej kolejności sąd bada, czy możliwy jest fizyczny podział składników majątku spadkowego. Taki sposób pozwala na przydzielenie konkretnych składników konkretnym spadkobiercom. Nie jest on jednak zawsze możliwy, szczególnie gdy w skład spadku wchodzi tylko jeden składnik, np. nieruchomość. Wówczas pozostaje możliwość przyznania określonego składnika na wyłączną własność jednego ze spadkobierców, z obowiązkiem dokonania spłaty na rzecz pozostałych. Trzecim sposobem dokonania działu spadku jest sprzedaż określonych składników masy spadkowej na wolnym rynku lub w drodze licytacji komorniczej. Ten sposób najczęściej ma miejsce, gdy żaden ze spadkobierców nie jest zainteresowany nabyciem danego składnika na własność lub gdy żadnego ze spadkobierców nie stać na dokonanie odpowiednich spłat.
Należy pamiętać, że sprawy o dział spadku mogą trwać latami. Spadkobiercy muszą uzbroić się w cierpliwość. Nierzadko zdarza się, że w toku postępowania umiera któryś ze spadkobierców, co powoduje konieczność zawieszenia postępowania, przeprowadzenia kolejnego postępowania spadkowego i wstąpienia nowych uczestników do postępowania, którzy z kolei mogą mieć odmienny pomysł na dokonanie działu spadku.
Postępowanie o dział spadku może być także kosztowne, ponieważ poza opłatą od wniosku należy liczyć się z kosztami opinii biegłego czy wynagrodzeniem pełnomocnika. Warto jednak przeprowadzić postępowanie o dział spadku i podzielić się majątkiem spadkowym. W mojej praktyce zawsze powtarzam klientom, że posiadanie współwłasności z krewnymi, zwłaszcza w przypadku nieruchomości, nigdy nie jest korzystne i nie warto pozostawiać takiego kłopotu swoim dzieciom czy wnukom.
Sprawy dotyczące niezgodnego podziału spadku zawsze warto konsultować z prawnikiem. Jeśli potrzebują Państwo profesjonalnej porady lub wsparcia przy nieprocesowym postępowaniu o dział spadku, zapraszam do kontaktu z Kancelarią.